طرح و نقشه فرش ایرانی قسمت دوم

در ادامه مطالب گذشته در باره طرح و نقشه فرش ایرانی توضیحاتی ارائه شد و در این مقاله قصد دارم به ادامه آن بپردازم:

طرح بندی ، بندبندی:
طرح بندی یا بندبندی طرحی است که از بخش های کوچک تکرار شونده در طول و عرض قالی استفاده می شود. این طرح زیر مجموعه های زیادی از جمله بندی مستوفی ، بندی شکسته ، بندی کتیبه ، بندی ورامین ، بندی درختی ، بندی مجلسی ، بندی بختیاری و خشتی اشاره کرد.
طرح بوته:
این طرح بر گرفته سرو خمیده ایرانی ( بوته ) است که از قدمت بالایی در ایران و هند دارد بعضی از مشهور ترین طرح های فرعی آن عبارت اند از : بته ( بوته ) جقه ، بوته سر بلند ، بوته خرقه ای ، بوته قلمدان اصفهان ، بوته سنندجی و بوته افشاری.
طرح درختی:
نقوش درختی به دلیل شباهت خود با اجزاء طبیعی بسیار پر کاربرد در نقشه فرش ایرانی بوده است هر چند استفاده از نقوش انتزاعی هم در طراحی ایرانی بسیار معمول بوده است. در خت حیوان ، درخت ، درخت گلدانی و بید مجنون اشاره کرد.
طرح شکارگاه:
طرح شکار گاه از نظر ساختار بسیار شبه به طرح درختی است زیرا حیوانات موحود در این طرح بسیار نزدیک به طبیعت رسم می شوند. از طرح شکارگاه خشتی ، شکارگاه لچکی ، و شکار گاه افشان می توان به عنوان طرح های فرعی این طرح نام برد.
طرح قابی یا خشتی:
در این طرح از قاب های متعددی که درون هریک طرحی مستقل دارد استفاده می شوند که این قاب ها می توانند تکرار شونده و یا تک باشند.
طرح گل فرنگ ( گل اروپایی ):
این طرح به واسطه طبیعت گرا بودنش به طرح اورپایی و فرنگی معروف است اما جالب است بدانید در اصل این طرح ترکیب بندی هایی با نقوش اصلی ایرانی است که در آن گل های سرخ با رنگ تیره و روشن وجود دارد. طرح گل بیجار ، گل مستوفی ، گل خشتی ، دسته گل و گل و مرغ را از طرح های فرعی این طرح می توان نام برد.
ترکمن یا بخارا:
طرح فرش های ترکمن از نظر هندسی به منطقه و ایلی که در آن بافته شده است مربوط است معمولا ایت طرح ها بدونه نقشه و به صورت ذهنی بافته می شود. از طرح های فرعی آن می توان به ترکمنی قاب یمونی ، ترکمنی شانه ای ، ترکمنی غزال گز ( چشم آهو ) ، ترکمنی آخال ، ترکمنی چهار قاب ، ترکمنی خورجینی و ترکمنی قاشقی اشاره کرد.
طرح گلدانی:
 در این طرح  از گلدان به صورت خاص استفاده شده است که گاهی ممکن است یک گلدان بزرگ وسط فرش باشد و گاهی و گاهی ممگن است گلدان های تکرار شونده  قسمت های مختلف را بپوشاند.این طرح زیر مجموعه بزرگی دارد که گلدان ختایی ، گلدان دو طرفه ، گلدان محرابی ، گلدان افشان ، گلدان حاجی خانم و گلدان لچک ترنجی از آن جمله اند.
طرح ماهی درهم:
این طرح ابتدا در بیرجند بافته شده است و دراصل برگرفته از خلاقیت چادر نشینان آن مناطق است اما به علت ظرافت آن بسیار محبوب شده و در سایر مناطق ایران با اضافه شدن خصوصیاتی جدید تغیرر کرده است. این طرح توسط طراحان امروزی بسیار کامل تر و پیچیده تر رسم می شود. ماهی کردستان ، ریز ماهی و ماهی فراهان از جمله طرح های فرعی ماهی درهم است.
طرح محرابی یا سجاده ای:
طرح سجاده ای با زمینه این ساده که اشکال ستون و شمعدان آن ها را در بر گرفته و با نقش گل و گیاه آذین می شود یکی از طرح های پر کار برده فرش است که امروزه منحصراً با عنوان سجاده فرش یا فرش سجاده ای توسط ماشین های مختلف بافته می شود. طرح های فرعی آن شامل محرابی گلدان و ستون دار ، محراب و منظره و محراب و شمعدان است.
طرح محرمات:
نوار هایی که در طول قالی با رنگ ها و نقش ها اختصاصی طراحی می شود ، این طرح به طرح قلمدانی نیز شهرت دارد. زیر مجموعه های آن شامل قلمدانی افشان ، گل ریز با زمینه تک رنگ و بوته با رنگ های متعدد پس زمینه.
طرح مرکب:
علاوه بر طرح های اصیل و اورژینال، طرح ها در گذر زمان با یکدیگر ترکیب شده و طرح های ترکیبی از به هم پیوستن ۲ یا چند طرح اصلی به وجود آمده اند.

باتشکر - واحد تحقیق و آموزش فرش روز