گذر تحولات طرح فرش

تکنیک طراحی فرش همانند خود فرش تغییر و تحولات مختلفی را پشت سر گذاشته است. سطحی ترین نوع آن را می توان در بافت ذهنی یک هنرمند قالیباف دانست. هنرمند قالیباف با در نظر گرفتن طرح هایی در مخیله خود و ترکیب آن نقشی را در نظر می گیرد و آن را روی فرش اجرا می کند. روش پیشرفته تر این کار را باید استفاده از نقشه های نقطه چین قالی بدانیم که توسط طراح تهیه می شود و سپس به وسیله قالیباف بر روی قالی پیاده می شود. در بهترین حالت یک بافنده چیره دست می تواند با شطرنجی کردن یک طرح یا نقاشی فاقد نقطه چین یک فرش را ببافد و یک اثر هنری زیبا را خلق کند.

به طور کلی یک بافنده برای پیاده کردن طرح بر روی فرش می تواند از دو روش استفاده کند :
۱. روش ذهنی بافی
۲. به کار بردن نقشه های شطرنجی
حال میخواهیم گذری بر تحول نقشه فرش در طول تاریخ داشته باشیم که می توانید با ما همراه باشید .

1- روش ذهنی بافی

در این روش بافنده یک یا چند طرح قالی را به ذهن خود می سپارد و آنها را روی فرش پیاده می کند. از آنجا که در این روش بافنده از ذهن خود کمک می گیرد در نتیجه آثار باقیمانده از خود را به عنوان میراث ارزشمند از خود و گذشتگانش برای فرزندانش بر جا میگذارد و اینگونه است که نقوش از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد. از این رو می توان گفت که این نقوش از اصالت و تقدس خاصی نزد اطرافیان شخص قالیباف بهره مند است. با پرداختن این نقوش و دقیق شدن در آنها به این نکته می رسیم که نقش ها بیشتر به صورت ذهنی و ساده شده است و اکثراً به صورت هندسی بافته می شوند؛ هرچند این روش در سالیان دور بیشتر مرسوم بوده اما امروزه نیز از این روش در نقاط مختلف استفاده می شود. در ایران اقوام زیادی به این کار می پردازند؛ مثل عشایر فارس، اقوام ترکمن، عشایر سیستان و بلوچستان، مردم کردستان، روستاهای اصفهان، کرمان و ...

روش ذهنی بافی معایبی بدینگونه دارد که اصولا ما را وادار می کند تا روش آموزشی را به سمت طراحی نقشه به صورت شطرنجی سوق دهیم و آن را به ذهنی بافی ترجیح دهیم :
1-1- در این روش با گذشت زمان طرح ها ساده تر می شوند و به مرور از حالت خود را از دست می دهند؛ چون این امکان وجود دارد که بافنده هرچه بیشتر به فکر تولید بالاتر بیفتد و در نتیجه طرح ها کیفیت خود را از دست بدهند.
1-2- در این روش امکان بروز اشتباه به مراتب بیشتر از روش نقشه خوانی است.
1-3- به دلیل استفاده بافنده از ذهن خود در این روش استاندارد ها کمتر رعایت می شوند.
1-4- میزان کوبیدگی و کشیدگی کمتر قابل کنترل می باشد.
1-5- امکان استفاده از طرح های جدید و با تنوع بیشتر وجود ندارد. در این روش بافنده فقط یک یا دو نقشه را میتواند ذهنی ببافد.
1-6- تعداد رنگ های مورد استفاده در این روش بسیار کم هستند یا به عبارتی می توان گفت محدودتر از روش نقشه خوانی می باشد.
نکته: تمام معایبی که گفته شد در روش نقشه خوانی به نوعی حل شده اند و با تقسیم کار بین طراح و بافنده کیفیت فرش به مراتب بیشتر است.

2- روش استفاده از نقشه های شطرنجی

در این شیوه نقشه های آماده از قبل که با استفاده از کاغذ شطرنجی طراحی شده اند و به صورت نقطه چین درآمده اند و همچنین رنگ آمیزی شده اند به کار گرفته می شوند. در این روش طراحی قالی کاملا مستقل است و بخش مجزا برای او در این صنعت در نظر گرفته می شود؛ علت این امر این است که برای به دست آمدن یک فرش باب طبع خریدار استفاده از نقشه مناسب بسیار مهم و حیاتی است.

به طور کلی اگرچه هر دو روش یاد شده با یکدیگر مقایسه شدند و ذکر شد که استفاده از نقشه های شطرنجی روش کارآمد تری است اما به عقیده ی نگارنده هر دو روش می توانند در کنار هم قرار گیرند. چرا که روش اول بیشتر مربوط به بافت سنتی می شود و روش دوم امروزی تر و مدرن تر است.