قالی یا فرش یا همان زیر انداز نوعی گستردنی یا پهن شونده بافته شده از الیاف طبیعی هست که آن را میخواهیم خدمت شما به طور گسترده شرح دهیم . الیاف به کار رفته در بافت قالی یا فرش عموما از پنبه ، پشم است و در بعضی موارد ابریشم است که معمولا برای پوشش زمین به کار می رود . به دست بافته پرزدار و گره دار فرش اطلاق می شود . از آنجا که قالی و فرش همیشه نقوش زیبا برخود داشته اند امروزه در بعضی مکان ها از فرش به عنوان یک شیئ تزیینی به کار می رود .پس مواردی که فرش از آن استفاده می شود همان زیر انداز و تزیین است . در کشورمان ایران شهرهای تبریز و کاشان به عنوان مهد فرش جهان شناخته می شوند که در این راستا شهر تبریز در سال 1393 به عنوان پایتخت فرش جهان شناخته شد و در سازمان جهانی یونسکو ثبت شد . در این مقاله به پیشینه کامل فرش ایران و فرش ماشینی با توضیحات پرداخته ایم .
ریشه شناسی و واژه شناسی فرش
در این بند و پاراگراف می خواهیم درباره ریشه فرش و معنی آن در قدیم و علت نامگذاری آن صحبت کنیم . در زبان پهلوی واژه های مختلفی برای اشاره به انواع زیر انداز و گستردنی به کاربرده می شد .مثلا برای قالی نفیس از بت یا بوپ ، برای نمد و فرش از نمت استفاده می شد . برای فرش و زیر انداز از ویسترگ ( که از واژه ویستردن آمده ) گرفته شده است . ویستردن در فارسی امروز ، گستردن می باشد . اما واژه قالی یا غالی از نام شهری به نام قالین ( اصل نام این شهر مشخص نیست و قلعه یا شهری وجود ندارد درحالیکه در انگلیسی غالین جاکار و برداوان می نامند و ارمنی ها نیز به آن برداوان می گویند ) در ارمنستان که در زمان قبل از قاجار جزئی از ایران بود ، گرفته شده است . البته فرهنگ لغت عمید کلمه قالی را برگرفته از کلمه ترکی قالین به معنای فرش پرزدار ی که با نخ و پشم به رنگهای مختلف بافته می شود . اما کلمه فرش که امروزه در ادبیات فارسی به جای قالی استفاده می شود ، واژه ای عربی – فارسی است . فرش در عربی به عنوان زمین یاد می شود و در فارسی به عنوان پهن کردن یا گشتردن یا زیر انداز استفاده می شود .
پیشینه فرش
به بافت پرزدار و گره دار فرش یا قالی می گویند . همه باستان شناسان این مطلب را اعتراف کرده اند فرش و قالیبافی از آسیا پرورش یافته است . پژوهشگران بر این باورند که مناطق ایران قدیم ، ترکمنستان و قفقاز باید اولین مهد تمدن فرش و قالیبافی باشند . از عباراتی که در انجیل و ادبیات کلاسیک وجود دارد ، می توان به این نتیجه رسید که هنر شرقی ها در قالیبافی مدت طویلی تا قبل از میلاد ادامه داشته است . هومر حماسه سرای معروف سده ی هفتم پیش از میلاد صحبت از « کاناپه ای که با یک فرش ارغوانی مفروش شده بود » می کند . یا در داستان های حماسی دیگر بعضی از کشور هایی که با ایران در جنگ مواجه می شدند در خاطرات خود می گفتند که ایرانی ها عادت دارند روی فرش های نرم استفاده کنند . هنر و صنعت قالیبافی به سرعت گسترده شد و اکنون به غیر از ایران و قفقاز و ترکمنستان ، در کشورهایی نظیر ترکیه ، ارمنستان ، آذربایجان ، گرجستان ، پاکستان هند ، چین مصر ، اسپانیا و دیگر کشورهای اروپا نظیر کشور های بالکان گسترده شده است . ولی انطور که باستان شناسان اعتراف می کنند ایرانیان نخستین اقوامی هستند که صنعت فرش و قالیبافی را اختراع کردند و به عنوان یک اقتصاد گرانبها در آن پیشرفت کردند . قدیمی ترین قالی پرزدار در جهان یعنی قالیچه پازیریک است که در سال 1949 میلادی برابر با 1327 شمسی توسط گروهی از باستان شناسان روسی به سرپرستی پروفسوری به نام پروفسور رودنکو در حفاری هایی در منطقه آلتای سیبری جنوبی در دره پازیریک کشف شد .
تاریخ شناسی فرش در ایران
پیشینه در هم تنیدن الیاف در ایران برای تولید منسوجات به خصوص پارچه ، به هزاره پنجم پیش از میلاد می رسد . آثار گرانبها و زیبایی که از بخش های مختلف ایران بدست آمده است ، گواهی از آن میدهد که منسوجات ارزشمند و بحث برانگیزی در این دوران وجود داشته اند ، از جمله تابوت سفالی دوران دلما ، کردستان ، همچنین آیینه مسی زنگ زده ی نوع ایلامی در سیلک و سایر مناطق . در ایران در دوران های مختلف حکومتی به فرش جایگاهی ویژه می بخشیدند . ایران در دوران صفویه که اوج تمدن ایرانی اسلامی بعد از اسلام بود توانست فرش با طرح ها و رنگ های مختلف طراحی کند و در شناسنامه فرش ایران قرار دهد .
فرش ایران در دوران امروز
با گذشت زمان انسان توانست به پیشرفت های قابل توجهی برسد و صنعت ماشینی را برای فرش به ارمغان آورد . صنعت فرش ماشینی در حدود 50 سال پیش به ایران رسید و در حدود دهه 60 فرش ماشینی به تولید انبوه رسید . ایران به عنوان پایتخت و مهد فرش جهان توانسته است صادرات خوبی به کشورهای همسایه ، اروپایی ، آمریکایی و آفریقایی داشته باشد . در کشورهای مختلف فرش ایران را به عنوان شناسنامه ای از فرش می شناسند و به عنوان شاخص کیفیت جهانی فرش ملاک آنها فرش ایرانی خواهد بود . در ادامه نیز باید بیان داشت فرش کاشان توانست در سال های اولیه بازار فرش ماشینی را در دست خود بگیرد و به عنوان پایتخت فرش نیز شناخته بشود و همچنین در صادرات فرش به موفقیت های چشم گیری دست پیدا کند.
گروه توسعه و تحقیق - فرش روز
